Ο μύθος της αυτάρκειας

Ο μύθος της αυτάρκειας 

"...Η Ελλάδα είναι μία χώρα αυτάρκης....  Μπορούμε να παράγουμε τα πάντα..... Δεν έχουμε ανάγκη κανέναν.... ". Πολλές φορές έχουμε ακούσει κάτι τέτοιο. Είναι όμως έτσι; Η Ελλάδα είναι μία χώρα που θα μπορούσε να είναι αυτάρκης; Ή μήπως όχι;

Τι είναι αυτάρκεια; Η παραγωγή ενός προϊόντος σε ποσότητα ίση και μεγαλύτερη από την κατανάλωση του στην εγχώρια αγορά; Οχι ακριβώς. Δεν αρκεί μόνον αυτό. Θα πρέπει όλα τα προϊόντα που χρησιμοποιήθηκαν στην παραγωγή να είναι εγχώρια όπως και οι πρώτες ύλες αλλά και οι πλουτοπαραγωγικές πηγές. 

Το αντικείμενο της δοκιμής

Ας εξετάσουμε τη δυνατότητα της χώρας να καταστεί αυτάρκης αυτάρκεια στην κατανάλωση κρέατος. Σύμφωνα με δημοσίευση των Διαμαντίδη, Μεταξόπουλο και Γούλα η κατανάλωση κρέατος κάθε τύπου, ήταν περίπου 850,000 τόννοι. Τιμή που επιβεβαιώνεται και από άλλες πηγές. Και ελάχιστα έχει μεταβληθεί τα τελευταία χρόνια.

Η Ελλάδα χρειάζεται περίπου 190,000 τόνους βοδινού κρέατος, 300,000 τόνους χοιρινού κρέατος, 140,000 τόνους αιγοπρόβειου και 210,000 τόνους πουλερικών για να καλύψει τις ανάγκες της.

Παραγωγή και Κατανάλωση Κρέατος στην Ελλάδα (από Διαμαντίδη, Μεταξόπουλο και Γούλα)

Τροφή και απαιτήση σε νερό 

Για την παραγωγή οποιουδήποτε προϊόντος απαιτείται νερό. Στα τρόφιμα το νερό αποτελεί τον βασικό περιοριστικό παράγοντα. Πόσο νερό χρειάζεται για να παραχθεί ένα κιλό κρέατος; Η απάντηση ποικίλει αναλόγως του τύπου. Σύμφωνα με δημοσίευμα του Guardian, όπου παρουσιάζονται τα αποτελέσματα υπολογισμού του IMECHE για την παραγωγή 1 κιλού βοδινού κρέατος απαιτούνται 15.415 κυβικά μέτρα (m3) νερού. Για 1 κιλό χοιρινό απαιτούνται 5.988 m3 νερού. Για 1 κιλό αιγοπρόβειου κρέατος απαιτούνται 10.412 m3 νερού. Και για 1 κιλό κρέατος πουλερικών απαιτούνται 4.325 m3 νερό. Οι ποσότητες αυτές φαντάζουν πολύ μεγάλες. Διαισθητικα κάνεις δεν θα περίμενε οτι η κατανάλωση νερού τετραμελους οικογένειας, 48 m3 σε τέσσερις μήνες, θα αρκούσε για την παραγωγή μόλις 3 και κάτι κιλών βοδινού κρέατος. 

Αν πολλαπλασιάσουμε τις απαιτήσεις ανά κιλό προϊόντος με την ποσότητα του προϊόντος και στη συνέχεια αθροίσουμε τα επιμέρους αποτελέσματα, υπολογίζουμε την ποσότητα νερού που απαιτείται για να καλυφθούν οι διατροφικές μας ανάγκες ως προς το κρέας που αναλώνουμε.

Από έναν απλό υπολογισμό προκύπτει ότι η απαίτηση σε νερό, για την ικανοποίηση του "μύθου" της αυτάρκειας ανέρχεται σε 7.08 δισεκατομμύρια m3 νερού. Η επιπλέον ποσότητα νερού που απαιτείται, αν αφαιρεθεί η ποσότητα νερού που ήδη αναλώνεται για την ντόπια παραγωγή κρέατος είναι περίπου 3.44 δισεκατομμύρια m3 νερό. Υπό την προϋπόθεση ότι η κατανάλωση ύδατος για ένα κιλό κρέατος δεν θα αλλάξει προς το χειρότερο. Κάτι ιδιαίτερα δύσκολο καθώς αποτελεί συνήθης πρακτική η εισαγωγή ζώων λίγες εβδομάδες πριν την σφαγή τους ώστε αυτά να μπορούν να θεωρηθούν ως "ντόπια".

Απαιτήσεις Νερού - Βασικό Σενάριο (σύμφωνα με τα δεδομένα των Διαμαντίδη, Μεταξόπουλο και Γούλα)

Πόσο νερό έχουμε;

Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων ο ωφέλιμος όγκος των ταμιευτήρων των μεγάλων φραγμάτων της χώρας το 2012 ήταν περίπου 8.87 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Τα μεγάλα φράγματα πρακτικά διακρατουν σχεδόν το σύνολο του νερού που μπορεί να αποθηκευθεί.

Η απαιτούμενη ποσότητα νερού λοιπόν, για την επίτευξη της αυτάρκειας (7.08 δισεκατομμύρια m3) είναι ίση με το 80% της ωφέλιμης χωρητικότητας των μεγάλων ταμιευτήρων της χώρας. Το όνειρο της αυτάρκειας φαντάζει τώρα αρκετά πιο μακρινό. Όχι γιατί δεν υπάρχει θέληση. Όχι γιατί ξένες δυνάμεις μας επιβουλευονται. Αλλά γιατί δεν είναι τεχνικά δυνατό.

Η κατανάλωση νερού στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του FAO το 2007 ήταν ίση με 9.54 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Από αυτά τα 8.46 δισεκατομμύρια κυβικά αναλώθηκαν στην αγροτική παραγωγή. Το 43% του νερού αυτού τελικά κατέληξε στην παραγωγή κάθε τύπου κρέατος.

Ως ποσοστό της συνολικής ποσότητας νερού που καταναλώνει η χώρα το νερό για την αγροτική παραγωγή αγγίζει το 90% της συνολικής κατανάλωσης. Δηλαδή η ποσότητα του νερού που αναλώνεται είναι περίπου ίση με τον ωφέλιμο όγκο του νερού των ταμιευτήρων που αποτελούν και έναν κρίσιμο, περιοριστικό παράγοντα.

Εξέλιξη της κατανάλωσης νερού για διάφορες χρήσεις. (πηγή FAO)

Μία αύξηση κατά 3.44 δισεκατομμύρια m3, για την κάλυψη από εγχώρια παραγωγή, των αναγκών της χώρας σε κρέας θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του απαιτούμενου όγκου νερού από τα 8.46 στα 11.9 δισεκατομμύρια m3 νερό το έτος. Χωρίς να υπολογίζονται οι αυξημένες ανάγκες για την κάλυψη των υπολοίπων αναγκών μας σε διάφορα προϊόντα όπως γάλα, κ.λπ., για τα οποία δεν υπάρχει, όπως και για το κρέας, "αυτάρκεια".

Φτάνει το νερό που έχουμε;

Η θεωρητική ποσότητα νερού που είναι διαθέσιμη στην Ελλάδα κάθε έτος εκτιμάται στα 68.4 δισεκατομμύρια m3. Από αυτά μία ποσότητα περίπου τα 12 δισεκατομμύρια m3 μπορεί να συλλεχθει σε ταμιευτήρες. Αν αφαιρεθεί ο νεκρός όγκος, νερό που δεσμεύεται σε στάθμη κάτω από την στάθμη υδροληψίας οπότε δεν μπορεί με συμβατικά μέσα να χρησιμοποιηθεί, τότε η ποσότητα του νερού που απομένει για εκμετάλλευση ανέρχεται στα 8.87 δισεκατομμύρια κυβικά όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Ελληνικής Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων.

Διαθέσιμο νερό από διάφορες πηγές. (πηγή FAO)

Για να αυξηθεί η παραγωγή κρέατος σε επίπεδα που να μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της χώρας θα πρέπει:

1. Ή να αλλάξουν άρδην οι διατροφικές συνήθειες του Έλληνα, με αύξηση της κατανάλωσης πουλερικών και χοιρινού αντί για βοδινό και αιγοπρόβειο κρέας. 
2. Ή να γίνουν επενδύσεις ώστε η ωφέλιμη ποσότητα του νερού που θα μπορούσε να αποθηκευθεί στους ταμιευτήρες να υπερβεί τα 12 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Κάτι που με τις παρούσες συνθήκες θα απαιτήσει τουλάχιστον μία δεκαετία και δαπάνη που ανέρχεται σε πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ.

Σενάρια, Σενάρια, Σενάρια...

Για να καταλάβουμε το πόσο δύσκολο είναι να επιτύχουμε την αυτάρκεια αυτή, χωρίς να χρειαστούν ιδιαίτερες επενδύσεις, ας εξετάσουμε διάφορα σενάρια αλλαγής διατροφικών συνθηκών.

Σενάριο Α 

Στο Σενάριο Α θεωρούμε μείωση της κατανάλωσης Βόειου κρέατος στην ποσότητα της εγχώρια παραγωγής. Ταυτόχρονα θεωρούμε μείωση της κατανάλωσης αιγοπρόβειου κρέατος στο 10% της συνολικής απαίτησης από 114 χιλιάδες τόνους σε 84 χιλιάδες τόνους. Η κατανάλωση του χοιρινού θεωρείται ότι παραμένει αμετάβλητη και οι μειώσεις στην κατανάλωση βόειου και αιγοπρόβειου κρέατος θεωρείται ότι καλύπτονται από αύξηση της κατανάλωσης πουλερικών.

Στην περίπτωση αυτή το επιπλέον νερό που απαιτείται μειώνεται από τα 3.44 δισεκατομμύρια, σε 1.66 δισεκατομμύρια m3 νερό. Αξιόλογη μείωση, αλλά η ποσότητα νερού που απαιτείται δεν μπορεί να θεωρηθεί ευκαταφρόνητη.

Απαιτήσεις Νερού - Σενάριο Α

Σενάριο Β

Με αφετηρία το Σενάριο Α μειώνουμε στο μισό την κατανάλωση χοιρινού από τις 300 χιλιάδες τόνους σε 150 χιλιάδες τόνους. Με αντίστοιχη αύξηση της κατανάλωσης πουλερικών.

Στην περίπτωση αυτή το επιπλέον νερό που απαιτείται μειώνεται από τα 3.44 δισεκατομμύρια (βασικό σενάριο) και 1.66 δισεκατομμύρια (Σενάριο Α) σε 1.41 δισεκατομμύρια m3.

Η ποσότητα αυτή είναι αντίστοιχη περίπου του εκτιμώμενου ωφέλιμου όγκου των Μεγάλων ΥΗΕ υπό μελέτη και υπό κατασκευή. Κάτι που κάνει για την ώρα και το Σενάριο Β δύσκολο στην πραγματοποιησή του.

Απαιτήσεις Νερού - Σενάριο Β

Σενάριο Γ

Ακραίο σενάριο με μηδενισμό κατανάλωσης Βοείου, Αιγοπρόβειου και Χοιρινού κρέατος. Αυτό σημαίνει την θανάτωση χιλιάδων ζώων και την δραματική αλλαγή των διατροφικών συνθηκών των Ελλήνων.

Στην περίπτωση αυτή επιτυγχάνεται ο στόχος της μηδενικής μεταβολής της κατανάλωσης νερού. Μάλιστα το ισοζύγιο που προκύπτει είναι ελαφρά αρνητικό. Οπότε υπάρχει και μείωση στις απαιτήσεις ύδατος. Αλλά το κόστος τόσο κοινωνικά όσο και οικονομικά δεν είναι δυνατό να υπολογισθεί.

Πόσο είναι δυνατό αυτό το σενάριο; Θα μπορούσε ο Ελληνας να απαρνηθει το χοιρινό σουβλάκι, το κεμπάπ, το αρνί το Πάσχα για μία δίαιτα που θα περιλαμβάνει μόνον κοτόπουλο;

Πως θα μπορούσε να αναπληρωσει τις ανάγκες σε σίδηρο και άλλα ιχνοστοιχεια που λαμβάνει από την κατανάλωση κόκκινου κρέατος;

Αναπάντητα ερωτήματα.... 

Απαιτήσεις Νερού - Σενάριο Γ

Εν κατακλείδι

Ο "μύθος της αυτάρκειας" είναι ένας πολύ ισχυρός μύθος. Δεν αφορά μόνον την Ελλάδα. Αλλά όλες τις χώρες του κόσμου. Δεν υπάρχει μία πραγματικά αυτάρκης χώρα. Όλες οι χώρες χρειάζεται να εισάγουν κάποια προϊόντα. Μόνον φυλές του Αμαζονίου ή της Υποσαχάριας Αφρικής ζουν αποκλειστικά με τα δικά τους μέσα.

Η Ελλάδα ως χώρα είναι πλούσια σε διάφορες πλουτοπαραγωγικές πηγές. Αλλά ο πλούτος αυτός δεν είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για την ευμάρεια της. Ούτε θα μπορούσε να πει κανείς ότι αποτελεί περιοριστικό παράγοντα. Η Ιαπωνία, μία χώρα με χαρακτηριστική πενία σε πλουτοπαραγωγικές πηγές, συγκαταλέγεται στις πιο ισχυρές οικονομίες στον κόσμο.

Η αυτάρκεια ως έννοια δεν είναι ποτέ το ζητούμενο σε μία σύγχρονη και αναπτυγμένη οικονομία. Γιατί είναι εντελώς διαφορετικός ο στόχος της μη υποτέλειας από κάποια τρίτη χώρα από την έννοια της αυτάρκειας. Το πρώτο επιτυγχάνεται χωρίς να είναι απαίτηση του δεύτερο. Η Δύση έχει αποδείξει πολλάκις πως αυτό μπορεί να επιτευχθεί. Η πιο απλή μέθοδος είναι η ύπαρξη πολλών διαφορετικών προμηθευτών για ένα προϊόν. Όπου αυτοί σε πραγματικό ανταγωνισμό μεταξύ τους μεταφέρουν στον τελικό πελάτη όλες τις οικονομίες που μπορεί να επιτευχθούν από την βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας.

Σε αυτή την κατεύθυνση, της μείωσης της εξάρτησης της από τρίτες χώρες, κινείται η Ευρώπη. Στο χώρο της Ενέργειας υλοποιούνται υποδομές στο δίκτυο Φυσικού Αερίου που θα επιτρέπουν την ανάποδη ροή του καυσίμου, ώστε οι χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης να τροφοδοτούνται με Φυσικό Αέριο από τρίτες χώρες, χωρίς το καύσιμο αυτό να προέρχεται από συγκεκριμένο προμηθευτή εκτός του ενιαίου Ευρωπαϊκού χώρου. Μίας χώρας που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε ευθεία σύγκρουση με την Ενωμένη Ευρώπη και τα ιδανικά της.

Αντί να συντηρούμε μύθους περί αυτάρκειας, καλό θα είναι να βρούμε λύσεις για να βελτιώσουμε τις παραγωγικές μας διαδικασίες ώστε να παράγουμε προϊόντα που θα προσφέρουν ευμάρεια. Γιατί αυτοσκοπός μίας κοινωνίας είναι η ευμάρεια της. Όχι η αυτάρκεια που παρουσιάζεται από κάποιους, σκόπιμα ή μη, ως η λύση για κάθε μας πρόβλημα. Η λύση βρίσκεται στην παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας με μικρό κόστος σε πρώτες ύλες, ενέργεια και νερό.