Ασφαλιστικό - Μέσα από τα μάτια μίας Δημοσίευσης
Εισαγωγή
Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει την επωδό "Θέλω μόνον να πάρω πίσω τα λεφτά μου" όταν μιλάμε με κάποιον συνταξιούχο ο οποίος υπεραμύνεται του ύψους της σύνταξης του; Είναι αληθές ότι το συνταξιοδοτικό σύστημα "κλέβει" τους κόπους μίας ζωής όπως διατείνεται μεγάλο μέρος του πολιτικού φάσματος της χώρας;
Το παράδειγμα - Η μελέτη - Τα στοιχεία
Για την ανταποδοτικότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος αντικείμενο μελέτης αποτέλεσε για τους ερευνητές Χρύσα Λεβέντη και Μάνο Ματσαγιάννη το ΙΚΑ. Το μεγαλύτερο ταμείο της χώρας. Η μελέτη δημοσιεύτηκε το 2015 και είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο. [1].
Στη μελέτη αυτή, εξετάζεται η ανταποδοτικότητα για το ασφαλιστικό σύστημα όπως αυτό είχε διαμορφωθεί προ κρίσης (pre-austerity), μετά την πρώτη τροποποίηση μετά κρίσης (post-austerity) και τέλος με την αναμόρφωση του ασφαλιστικού το 2010 (2010 pension reform).
Στο πρώτο σχήμα (Figure 9 στη μελέτη) παρουσιάζεται το IRR (Internal Rate of Return) ή Εσωτερικός συντελεστής αποδοτικότητας (ΕΣΑ) για τους συνταξιούχους του ΙΚΑ για τα προαναφερθέντα σενάρια ως συνάρτηση των εισφορών τους στο ταμείο και ειδικότερα ως προς τα δέκατα των εισφορών. Οι ασφαλισμένοι που είναι στο πρώτο δέκατο είναι αυτοί με τις λιγότερες εισφορές (το χαμηλότερο 10%) και ούτω καθ' εξής ως και τους ασφαλισμένους του τελευταίου δεκάτου όπου αυτοί έχουν καταβάλει περισσότερες εισφορές από το 90% των ασφαλισμένων στο ταμείο.
Κοινό χαρακτηριστικό και των τριών σεναρίων σύμφωνα με το Σχήμα 1, είναι το πολύ υψηλό IRR για τους ασφαλισμένους που καταβάλουν και τις λιγότερες εισφορές. Εκεί βλέπουμε IRR με διψήφιο ποσοστό.
Η πρώτη αναμόρφωση (post-austerity) είχε ως βασικό χαρακτηριστικό την οριζόντια περικοπή των παροχών με μείωση τόσο του IRR των χαμηλοσυνταξιούχων όσο και αυτών που βρίσκονται στην άλλη μεριά της κλίμακας. Πλέον αυτού η τροποποίηση κατάργησε ουσιαστικά το bonus που προσέφερε το ασφαλιστικό σύστημα πριν την κρίση για αυτούς που κατέβαλαν υψηλές εισφορές που είχε ως αποτέλεσμα η καμπύλη (μπλε χρώμα) να παρουσιάζει ανοδική πορεία από το 7ο δέκατο και μετά. Με την πρώτη αναμόρφωση από το 6ο δέκατο και πάνω το IRR με την πρώτη αναμόρφωση διαμορφώθηκε ίσο με τη μέση απόδοση του Ομολόγου του Ελληνικού Δημόσιου (ΟΕΔ) των τελευταίων 32 ετών σε ποσοστό περί το 5% ετησίως (4.95% για την ακρίβεια [1]).
Η πρώτη αναμόρφωση (post-austerity) είχε ως βασικό χαρακτηριστικό την οριζόντια περικοπή των παροχών με μείωση τόσο του IRR των χαμηλοσυνταξιούχων όσο και αυτών που βρίσκονται στην άλλη μεριά της κλίμακας. Πλέον αυτού η τροποποίηση κατάργησε ουσιαστικά το bonus που προσέφερε το ασφαλιστικό σύστημα πριν την κρίση για αυτούς που κατέβαλαν υψηλές εισφορές που είχε ως αποτέλεσμα η καμπύλη (μπλε χρώμα) να παρουσιάζει ανοδική πορεία από το 7ο δέκατο και μετά. Με την πρώτη αναμόρφωση από το 6ο δέκατο και πάνω το IRR με την πρώτη αναμόρφωση διαμορφώθηκε ίσο με τη μέση απόδοση του Ομολόγου του Ελληνικού Δημόσιου (ΟΕΔ) των τελευταίων 32 ετών σε ποσοστό περί το 5% ετησίως (4.95% για την ακρίβεια [1]).
Η αναμόρφωση του 2010 (2010 pension reform) άλλαξε επί τω χείρω τα δεδομένα για όλους τους συνταξιούχους αλλά πολύ περισσότερο για αυτούς που κατέβαλαν εισφορές παραπάνω από το μέσο όρο (5ο δέκατο και μετά). Παρατηρούμε ότι η πράσινη καμπύλη παρουσιάζει καθοδική πορεία ως τιμή IRR 2%. Δηλαδή μέση ετήσια απόδοση της "επένδυσης" ίση με ~2%. Ένα ποσοστό που είναι σε συμφωνία με τις αποδόσεις που προσφέρουν τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προϊόντα σήμερα.
Σε κάθε περίπτωση δεν παρατηρείται όμως για κάποια από τα δέκατα μηδενική ή αρνητική απόδοση. Κάτι που σημαίνει ότι ακόμα και με την μεταρρύθμιση του 2010 το ασφαλιστικό σύστημα παρέμενε ένα σύστημα που προσέφερε περισσότερα από αυτά που κατέβαλαν οι συνταξιούχοι. Με ιδιαίτερη πρόνοια για τους χαμηλόμισθους που είχαν μία μέση ετήσια απόδοση της επένδυσης τους που έφτανε και το 18%. Ένα ποσοστό που με τα σημερινά δεδομένα χαρακτηρίζεται τοκογλυφικό.
Πέραν όμως της μέσης απόδοσης θα πρέπει να εξεταστεί και η απόδοση του συστήματος ξεχωριστά για κάθε κατηγορία εργαζόμενου. Εδώ το πολυσχιδές του ασφαλιστικού της χώρας έχει την τιμητική του. Στο δεύτερο ως και τέταρτο σχήμα (Figure 8 to Figure 6 στη μελέτη) παρουσιάζονται τα οφέλη που έχει ο ασφαλισμένος από το σύστημα ως συνάρτηση των εισφορών του. Στο δεύτερο σχήμα σύμφωνα με την αναμόρφωση του 2010 (2010 pension reform), στο τρίτο σχήμα μετά την πρώτη διόρθωση (post-austerity) και στο τέταρτο και τελευταίο σχήμα πριν την κρίση (pre-austerity). Παρατηρούμε ότι σε κάθε περίπτωση (πλην του 2ού σχήματος για εισφορές στον εργασιακό βίο της τάξης των 270,000€ [1]) ο ασφαλισμένος έχει παροχές υψηλότερες των εισφορών που καταβάλει. Η κλίση των γραμμών τάσης (διακεκομμένη γραμμή) παραμένει θετική αλλά μειώνεται όσο κινούμαστε από το ασφαλιστικό σύστημα προ κρίσης στην αναμόρφωση του 2010.
![]() |
Σχήμα 2. Παροχές σε είδος και χρήμα από το ασφαλιστικό σύστημα προς τις καταβαλλόμενες εισφορές σύμφωνα με την αναμόρφωση του ασφαλιστικού το 2010 (2010 pension reform) |
![]() |
Σχήμα 3. Παροχές σε είδος και χρήμα από το ασφαλιστικό σύστημα προς τις καταβαλλόμενες εισφορές μετά την πρώτη τροποποίηση με τον ερχομό της κρίσης (post-austerity) |
![]() |
Σχήμα 4. Παροχές σε είδος και χρήμα από το ασφαλιστικό σύστημα προς τις καταβαλλόμενες εισφορές πριν την κρίση (pre-austerity) |
Συμπεράσματα
Από την ανάλυση προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:
- Το IRR ή ΕΣΑ που προσφέρει το ασφαλιστικό σύστημα από μέση τιμή ίση με 10.7% πριν την κρίση (pre-austerity) μειώθηκε στο 6.3% στην αναμόρφωση του 2010 (2010 pension reform). Το ποσοστό αυτό παραμένει πολύ υψηλό. Και είναι πολύ υψηλότερο της μέσης απόδοσης που θα έδινε κάθε μορφή σταθερής επένδυσης, όπως προθεσμιακές καταθέσεις, Ομολογίες κ.λπ. Οπότε και η επωδός ότι το ασφαλιστικό σύστημα δεν προσφέρει στους συνταξιούχους τα χρήματα τα οποία τους είχαν παρακρατηθεί είναι ανακριβής. Το αντίθετο μάλιστα. Ένα τόσο υψηλός συντελεστής IRR είναι αναπόφευκτο ότι θα προκαλεί διαχρονικά ελλείμματα στα ασφαλιστικά ταμεία. Ελλείμματα που μπορούν να καλυφθούν μόνον από κρατική επιχορήγηση. Χρήματα που μπορούν πια να προέλθουν μόνον από την φορολογία. Κάτι που ως το 2009 δεν ίσχυε καθώς το Δημόσιο δανειζόμενο εξασφάλιζε τα απαραίτητα κονδύλια για την διατήρηση ενός ξεκάθαρα μη βιώσιμου ασφαλιστικού.
- Για τους χαμηλοσυνταξιούχους το IRR είναι πολύ υψηλότερο από ότι του μέσου όρου των εργαζομένων και ακόμα υψηλότερο από το IRR που απολαμβάνουν οι υψηλοσυνταξιούχοι. Μάλιστα παρατηρείται το γεγονός ότι για τους ιδιαίτερα υψηλόμισθους το ασφαλιστικό σύστημα χάνει την θελκτικότητα του ως επένδυση καθώς το IRR που απολαμβάνουν πέφτει στο 2%. Ένα ποσοστό που είναι χαμηλότερο από το μέσο εγγυημένο ποσοστό απόδοσης των καθαρά ιδιωτικού/κερδοσκοπικού/επενδυτικού χαρακτήρα συνταξιοδοτικών προγραμμάτων. Στην περίπτωση αυτή ελοχεύει ο κίνδυνος οι υψηλόμισθοι να εξετάσουν λύσεις, στα πλαίσια της νομιμότητας, οι οποίες θα τους προσφέρουν τη δυνατότητα να επενδύσουν σε άλλα προϊόντα τις εισφορές τους με αποτέλεσμα να στερηθεί το ασφαλιστικό σύστημα έσοδα που σήμερα είναι άκρως απαραίτητα. Ποιος άλλωστε θα μπορούσε να αρνηθεί μία πρόταση ονομαστικής μείωσης της μισθοδοσίας του όταν η διαφορά θα καταβάλλεται υπέρ του σε κάποιο κεφαλαιακό/συνταξιοδοτικό πρόγραμμα στο εξωτερικό. Ειδικά σήμερα που η επιβολή των capital controls και το διαφαινόμενο κούρεμα των παγιδευμένων καταθέσεων είναι ένα σενάριο που για κάποιους θεωρείται αναπόφευκτο και για άλλους εξαιρετικά πιθανό.
- Οι αναμορφώσεις μετά την κρίση και του 2010 βελτίωσαν την διαγενειακή ισότητα καθώς η μεταφορά κεφαλαίων μεταξύ γενεών μειώθηκε από το 49.3% στο 35.8% ως και το 27.1% υπό προϋποθέσεις. Αυτό σημαίνει ότι η ασφαλιστική μεταρρύθμιση του 2010 αύξησε την ισότητα μεταξύ των εργαζομένων μειώνοντας τα οφέλη που απολάμβαναν οι παλαιότεροι ασφαλισμένοι εις βάρος των νεότερων. Κάτι που σαφώς βελτιώνει το δείκτη διαγενειακής αλληλεγγύης. Φυσικά αυτό ουδόλως ευχαριστεί τους παλαιότερους ασφαλισμένους και νυν συνταξιούχους που δεν καταδεικνύουν από πλευράς τους, την ίδια διαγενειακή αλληλεγγύη που αναγκάζονται να δείξουν οι σημερινοί εργαζόμενοι. Με ότι αυτό συνεπάγεται και για την κοινωνική συνοχή τόσο σήμερα όσο και στο μέλλον.
- Οι αναμορφώσεις, προκάλεσαν και κλείσιμο της ψαλίδας μεταξύ του IRR που απολάμβαναν αυτοί που επέλεγαν να φύγουν από τον εργασιακό βίο νωρίτερα. Αν και η διαφορά αυτή οφείλεται κυρίως στην πρώτη μεταβολή του ασφαλιστικού συστήματος (post-austerity) και δεν συνεχίστηκε στην αναμόρφωση του 2010. Και εδώ παρουσιάζονται ιδιαίτερα προβλήματα στο κομμάτι της διαγενειακής αλληλεγγύης τόσο από τους συνταξιούχους όσο και από τους εργαζόμενους.
- Οι γυναίκες εργαζόμενοι φαίνεται ότι απολαμβάνουν πολύ υψηλότερο IRR από ότι οι άνδρες συνάδελφοι τους. Αποτέλεσμα τόσο του μικρότερου εργασιακού τους βίου και των χαμηλότερων εισφορών που καταβάλουν εξαιτίας αυτού, όσο και από το γεγονός ότι έχουν υψηλότερο προσδόκιμο ζωής από τους άνδρες συναδέλφους τους. Πλέον αυτού υπάρχουν και οι ειδικές κατηγορίες, μητέρες ανήλικων τέκνων κ.λπ., που απολαμβάνουν μία ανταπόδοση από το σύστημα που είναι πολύ υψηλότερη αυτής που απολαμβάνουν οι άνδρες συνάδελφοι τους. Για την ώρα η ανισότητα αυτή δεν φαίνεται να προκαλεί κοινωνική τριβή. Κάτι που ίσως έχει να κάνει και με τις σχέσεις των δύο φύλλων καθώς και με το γεγονός ότι η Ελληνική Κοινωνία παραμένει, βαθύτατα συντηρητική ως προς την εικόνα της γυναίκας. Που ακόμα και σήμερα θεωρείται "ασθενές" φύλλο που χρίζει φροντίδας και προσοχής.
- Τέλος σημαντικό ρόλο όσον αφορά το IRR που απολαμβάνουν οι εργαζόμενοι παίζει και το επάγγελμα. Εδώ παρατηρείται το φαινόμενο ότι οι εργαζόμενοι στα βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα απολαμβάνουν μικρότερο IRR από τους συναδέλφους τους στα άλλα επαγγέλματα. Όπως και εργαζόμενοι σε διάφορα επαγγέλματα να απολαμβάνουν δυσανάλογα υψηλό IRR σε σχέση με το μέσο όρο των εργαζομένων για το ύψος των αποδοχών τους.
Φυσικά τα συγκεντρωτικά στοιχεία που παρουσιάζονται στην έκθεση έχουν αβεβαιότητες. Υπάρχουν πολλές παράμετροι οι οποίες εκτιμήθηκαν. Όπως οι εισφορές των εργαζομένων για παρελθόντα έτη, καθώς το ΙΚΑ δεν διατηρεί όλα τα στοιχεία, Επιπλέον θεωρήθηκε ότι για όλους τους εργαζόμενους το προσδόκιμο ζωής είναι το ίδιο. Κάτι που δεν ισχύει. Χωρίς όμως να είναι και βέβαιο ότι οι εργαζόμενοι με τις υψηλότερες εισφορές έχουν και το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής ώστε το πραγματικό τους IRR να είναι υψηλότερο. Ή αντίστοιχα ότι οι εργαζόμενοι με τις χαμηλότερες εισφορές και χειρότερο επίπεδο διαβίωσης δεν έχουν και χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής με αποτέλεσμα να απολαμβάνουν μικρότερου IRR από του εκτιμώμενου.
Δύο είναι τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από την έκθεση αυτή. Ότι στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων οι παροχές υπερβαίνουν τις εισφορές των εργαζομένων και ότι ο συσχετισμός μεταξύ εισφορών και συντάξεων υπάρχει μεν αλλά είναι ιδιαίτερα χαλαρός. Παράγοντες όπως, το ύψος των εισφορών, η ηλικία του εργαζόμενου που καθορίζει και τα συνταξιοδοτικά του δικαιώματα, το φύλο (άνδρας ή γυναίκα) και ο τύπος του επαγγέλματος επηρεάζουν το Εσωτερικό Συντελεστή Αποδοτικότητας (ΕΣΑ) της "επένδυσης" που ακούει στο όνομα σύνταξη.
Βιβλιογραφία
[1] LEVENTI, Chrysa; MATSAGANIS, Manos. DISENTANGLING ANNUITIES AND TRANSFERS: REDISTRIBUTION IN GREEK RETIREMENT BENEFITS.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου