Το φράγμα Πουρναρίου και ο ρόλος στην αντιπλημμυρική προστασία της πόλης της Άρτας

Εισαγωγή

Βρισκόμαστε λίγες ημέρες μετά τις έντονες βροχοπτώσεις της 31ης Ιανουαρίου - 1ης Φεβρουαρίου 2015 που έπληξαν τη Δυτική και Βόρεια Ελλάδα. Καθώς όλο και περισσότερα στοιχεία γίνονται διαθέσιμα, μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα για τον ρόλο που έπαιξε το φράγμα του Πουρναρίου στην αντιπλημμυρική προστασία της πόλης της Άρτας.

Σύντομο Ιστορικό

Το φράγμα του Πουρναρίου είναι το πρώτο Φράγμα της χώρας που σχεδιάστηκε, μελετήθηκε και κατασκευάστηκε από το Κλιμάκιο Μελετών Υδροηλεκτρικών (ΚΜΥ) της ΔΕΗ. Ήταν ένα έργο 100% Ελληνικό. Το 1972, η διοίκηση της ΔΕΗ είδε την ανάγκη για την δημιουργία ενός Κλιμακίου εκτός των δεδομένων της Επιχείρησης που μέσω του μικρού σχήματος και της ευελιξίας του θα μπορούσε να αναλάβει την συνέχιση της κατασκευής των Υδροηλεκτρικών Σταθμών (ΥΗΣ) της χώρας. Αυτό ήταν το ΚΜΥ το οποίο ξεκίνησε υπό την καθοδήγηση του Καθ. του ΕΜΠ Νικολάου. Το πρώτο έργο του ΚΜΥ ήταν μετά από 9 έτη το Φράγμα του Πουρναρίου Ι όπως είναι γνωστό σήμερα το Έργο.

Το φράγμα του Πουρναρίου είχε διπλό ρόλο. Πρωτίστως ήταν ένα φράγμα που θα προσέφερε αποτελεσματική αντιπλημμυρική προστασία στην πόλη της Άρτας και στον κάμπο αυτής. Νωπές το 1970 οι μνήμες της μεγάλης πλημμύρας της δεκαετίας του 1960 όταν ο Άραχθος έφτασε σε παροχή περί των 1900 κυβικών μέτρων το δευτερόλεπτο και είχε προκαλέσει μεγάλες καταστροφές στην περιοχή. Για το λόγο αυτό και ήταν και το πρώτο φράγμα το οποίο και μελετήθηκε από το ΚΜΥ. Και υλοποιήθηκε από την ΔΕΗ με Έλληνες Εργολάβους.

Στοιχεία του Έργου

Το φράγμα του Πουρναρίου είναι ένα χωμάτινο φράγμα με κεντρικό πυρήνα. Το ύψος του Φράγματος (από τη βάση του) είναι 102 μέτρα. Το μήκος της στέψης 580 μέτρα. Ο όγκος του Φράγματος είναι 9 εκατομμύρια κυβικά υλικών. Η χωρητικότητα του ταμιευτήρα είναι 730 εκατομμύρια κυβικά (στη μέγιστη πλημμυρική στάθμη). Η επιφάνεια της τεχνητής λίμνης που σχηματίζεται (για τη πλημμυρική στάθμη) είναι 20,6 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η λεκάνη απορροής, η επιφάνεια του εδάφους όπου αν πέσει μία σταγόνα νερό τελικά θα καταλήξει στον ταμιευτήρα, είναι 1814 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η παροχή σχεδιασμού του εκχειλιστή είναι 6100 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο.

Το φράγμα του Πουρναρίου έχει ωφέλιμο όγκο 303 εκατομμύρια κυβικά. Η τυπική διακύμανση της στάθμης του ταμιευτήρα είναι μεταξύ των 100 (ελάχιστη στάθμη υδροληψίας) και 120 μέτρων (μέγιστη στάθμη υδροληψίας). Η μέγιστη στάθμη πλημμύρας είναι τα 125,5 μέτρα. Ο όγκος νερού που αποθηκεύεται μεταξύ της ελάχιστης και μέγιστης στάθμης υδροληψίας είναι ο ωφέλιμος όγκος που αναφέραμε προηγουμένως. Τέλος η ισχύς των μονάδων του σταθμού ανέρχεται σε 300 ΜW. 

Τομή Φράγματος Πουρναρίου (Ελληνική Επιτροπή Μεγάλων Φραγμάτων (ΕΕΜΦ), 2013. "Τα φράγματα της Ελλάδας", Ομάδα Εργασίας Μητρώου Φραγμάτων. Παπαχατζάκη Χ. (Συντονιστής), Λαζαρίζου Σ., Νιφάκου Μ., Ράμπιας Ε., Σαρλά Σ., Τσίρα Π. (μέλη), Μπιρμπίλης Γ. (συνεργάτης)

Δεδομένα Πλημμύρας

Κατά τη βροχόπτωση της 1ης Φεβρουαρίου 2015, η παροχή του Άραχθου ξεπέρασε τα 2500 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο. Η στάθμη του ταμιευτήρα πριν τη βροχόπτωση, ήταν λίγο πάνω από από τα 110 μέτρα. Χαμηλή μάλλον στάθμη για την εποχή. Με την άφιξη του πλημμυρικού κύματος και με βάση τα ως εκείνη τη στιγμή διαθέσιμα μετεωερολογικά δεδομένα, ο Διευθυντής του Σταθμού αποφασίζει να ανοίξει μερικώς τα θυροφράγματα των εκχειλιστών. Η μέγιστη παροχή μέσα από τους εκχειλιστές του Πουρναρίου έφτασε τα 1400 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο. Αυτή προστίθεται στα 400 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο παροχής από την λειτουργία των μονάδων, Η μέγιστη δηλαδή παροχή που έπρεπε να διαχειριστεί ο ρους του Άραχθου στην πόλη της Άρτας ανήλθε στιγμιαία στα 1800 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο. Μικρότερη δηλαδή μέγιστη ροή κατά 700 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο από αυτό που θα διερχόταν αν το Φράγμα του Πουρναρίου δεν υπήρχε στη θέση αυτή.

Αποτελέσματα και Επιπτώσεις

Η πόλη της Άρτας προστατεύθηκε αποτελεσματικά από την πλημμύρα εξαιτίας του Φράγματος του Πουρναρίου. Αν δεν ήταν αυτό, πολύ πιθανά η πόλη σήμερα να μετρούσε ακόμα τους νεκρούς. Σχεδόν βέβαιο θα ήταν και το γεγονός της κατάρρευσης της Ιστορικής Γέφυρας της Άρτας. Μία κατάρρευση που θα ερχόταν να προστεθεί στην κατάρρευση του Γεφυριού της Πλάκας. Οι αρχικές εκτιμήσεις της περιόδου επαναφοράς της πλημμύρας αυτής δίνουν μία περίοδο επαναφοράς μεγαλύτερη των 200 ετών. Δηλαδή ένα γεγονός που συμβαίνει πάρα πολύ σπάνια. Για αυτό κατάντη, σε σημεία όπου διάφορα τεχνικά έργα (γέφυρες) δεν είχαν σχεδιαστεί με τις αντίστοιχα αυστηρές προδιαγραφές, παρουσιάστηκαν προβλήματα και αστοχίες.

Θα μπορούσε να γίνει κάτι καλύτερο; Θα μπορούσαν να μετριαστούν οι συνέπειες του πλημμυρικού γεγονότος; Η άποψη μου είναι κατηγορηματικά όχι. Η στάθμη του ταμιευτήρα ήταν χαμηλότερα από το συνηθισμένο για την εποχή. Αποτέλεσμα των λίγων σχετικά βροχοπτώσεων από την αρχή του τρέχοντος Υδρολογικού έτους (Οκτώβριος του 2014). Οπότε και ο διαθέσιμος όγκος του ταμιευτήρα επέτρεψε την απορρόφηση του πλημμυρικού κύματος και την ελεγχόμενη διοχέτευση του κατάντη. Τα βίντεο από την παροχή στο ύψος του γεφυριού της Άρτας είναι εντυπωσιακά δίχως άλλο. Αλλά τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα.

Αντί Επιλόγου

Ο ρόλος των μεγάλων φραγμάτων στην αποτελεσματική αντιμετώπιση πλημμυρών είναι αδιαμφισβήτητος. Η σημασία τους, πέραν της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι σημαντική. Άρδευση, ύδρευση, προστασία από την διάβρωση, αντιμετώπιση εντόνων πλημμυρικών φαινόμενων είναι μερικά από τα πλεονεκτήματα της κατασκευής και δημιουργίας μεγάλων φραγμάτων. Και στη χώρα υπάρχουν ακόμα πολλές θέσεις όπου θα πρέπει να γίνουν Φράγματα. Και είναι επιτακτικό να γίνουν. Γιατί η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός. Γιατί το νερό θα αποτελέσει πολύτιμο πόρο. Γιατί η ενεργειακή ανεξαρτησία της χώρας διασφαλίζεται και μέσω του εκτεταμένου δικτύου ΥΗΣ. Και γιατί, μόνον μέσω αυτού του δικτύου θα γίνει δυνατή η ακόμα μεγαλύτερη εκμετάλλευση των λοιπών, "παραδοσιακών" Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) της χώρας.